Probiyotikler: kalite önemlidir

Probiyotikler, faydalı sağlık etkileri olan bakterilerdir. Probiyotiklerin etkililiği ve güvenliliği Cochrane İşbirliği tarafından akut enfeksiyöz ishal gibi çeşitli endikasyonlar açısından  olumlu olarak değerlendirilmiştir [1]. Bununla birlikte, Cochrane İşbirliği, bireysel preparatların farklılık gösterebileceğini ve "belirli probiyotik rejimlerin kullanımına yön vermek için daha fazla araştırma yapılması gerektiğini" de belirtmiştir. Yakın zamanda yapılan iki değerlendirme makalesinde [2, 3] vurgulandığı üzere, probiyotiğin etkililiği ve güvenliliği yalnızca belirli bakteri türlerinin biyolojik özelliklerine ve bunların suşlarına değil, aynı zamanda preparatların bileşiminin kalitesine ve bağırsakta kalma yeteneğine de bağlıdır.

İlaç olarak ruhsatlandırılmış tıbbi ürünler sıkı kalite kontrollerine tabidir; bu durum sadece küçük moleküller ve antikorlar için değil, probiyotikler için de geçerlidir. Ancak genel olarak besin takviyesi veya fonksiyonel besin olarak sınıflandırılan preparatlar için daha az katı yönetmelikler geçerlidir. Piyasadaki 31 probiyotik ilaçla yapılan 38 değerlendirmeye dayalı yakın tarihli bir incelemede [2], yapılan değerlendirmelerin %37'sinde (14/38) incelenen ürünün etikette belirtilenler dışındaki mikroorganizmalar içerdiği ve %18'inde (7/38) kirletici madde bulunduğu belirlenmiştir. Ayrıca, sadece 29 ürünün etiketinde beklenen miktarlar bildirilmiştir ve bunların %48'inin (14/29) kendi etiketlerine kıyasla farklı miktarlarda bakteri içerdiği bulunmuştur. Toplamda, ilaç ürünlerinin sadece %29'u (9/31), tüm çalışmalarda üç kriteri de tutarlı bir şekilde karşılamıştır (Tab. 1). En sık test edilen preparat, beş ayrı çalışmada her üç kriteri de tutarlı bir şekilde karşıladığı tespit edilen Bacillus clausii ürünüdür (Enterogermina®).

Tab. 1. Dünya çapında piyasada bulunan probiyotik ilaçların mikrobiyal bileşim, canlı hücre miktarı ve kirletici mikroorganizmaların varlığı bakımından etiket iddialarına uyumu. [2] izniyle basılmıştır.

Oral olarak alınan probiyotikler için en büyük zorluk, biyolojik olarak aktif olmaları için düşmancıl mide ortamından (son derece asidik) yeterli sayıda geçerek hayatta kalabilmeleridir. Bu durum, piyasadaki probiyotik preparatların sağkalımının üç farklı simüle koşulda (iki mide suyu ve bir bağırsak suyu) test edildiği deneysel bir çalışmayla gösterilmiştir [4]. Test edilen 10 preparattan sadece üçü, iki farklı simüle edilmiş mide suyunda ilk mikroorganizma sayısını korurken, sadece ikisi simüle edilmiş bağırsak suyunda bu sayıyı korumuştur. B. clausii ürünü Enterogermina® her üç deneyde de biyolojik aktivitesini koruyan tek üründür (Şekil 1), bu durum ürünün spor oluşturma özelliklerine bağlanabilir [4].

Yakın zamanda yapılan sistematik bir incelemede, tek suşlu ürünlerle ilgili 17 ve çok suşlu ürünlerle ilgili 13 çalışmayla yapılan klinik araştırmalara dayanarak, gastro-intestinal geçiş sırasında oral olarak alınan probiyotik bakterilerin sağkalım oranı değerlendirilmiştir [3]. Alınan dozun, günde 1010 koloni oluşturan birimden fazla olduğu durumlarda, kullanılan suş ne olursa olsun, probiyotik, dışkıdan geri kazanılabilir.  Bu tedavi süresinden bağımsızdır.

B. clausii ürünü Enterogermina®, sadece tek bir uygulamadan sonra ve daha düşük dozda (6 milyar CFU’ya [koloni oluşturan birim] karşılık 100 milyar CFU'ya kadar uygulanan probiyotikler) incelenmesine rağmen, en yüksek oranda geri kazanım sağlanan ürünler arasındaydı [3]. Böyle bir sonuç klinik bir ortamda klinik öncesi modelde [4] gözlemlenen sonuçları doğrular gibi görünmekte ve sporların, mide-bağırsak geçişinin zorlu koşullarına karşı oldukça dayanıklı olduğunu öne sürmektedir.

Yazarlar sonuç kısmında, düzenleyici kurumlar tarafından probiyotikler için önerilen genel dozajın bir suşun hayatta kalabilmesi, varlığını sürdürebilmesi ve bağırsakta etkili olabilmesi için yeterince yüksek olmadığı sonucuna varmışlardır. Ayrıca, mide-bağırsak geçişine gösterilen direncin suşa özgü olduğu ve spor oluşturan bakterilerin sağkalım oranı ve dayanıklılığı yüksek olanlar arasında bulunduğu belirtilmiştir. Çalışmaya dahil edilen spor oluşturucular arasında, B. clausii'nin mide-bağırsak yoluna direnç gösterme becerisinin daha yüksek olduğu görülmektedir [3].

Piyasadaki probiyotik ürünlerin farmasötik niteliğinin kontrolünde daha büyük bir titizliğin gerektiği ve suşun bağırsaklara ulaşma, bağırsaklarda kalma ve çoğalma yeteneğinin tamamen açıklığa kavuşturulması için aynı özenin korunması gerektiği sonucuna varmış bulunmaktayız. Özellikle probiyotikler 10 milyar CFU'dan daha düşük dozajlarda uygulanıyorsa, bu ikinci özelliğin suşa bağımlı olduğu ve matris veya dozajdan kötü etkilendiği görülmektedir. B. clausii ürünü Enterogermina®’nın günümüzde bileşim kalitesi, sağkalabilirlik ve kalıcılık için gerekli kriterleri sürekli olarak karşılayan az sayıdaki preparatlardan biri gibi görünmektedir.

_{Menfaat çatışması: P. Pellegrino ve M. Perez III. Sanofi çalışanıdır.}

_{Açıklama: Tıbbi makale ve yayın, Sanofi tarafından finanse edilmiştir.}